سلامت روان کودکان ارتباط مستقیمی با رابطه فرزند و والدین دارد. اگر کودکان در کنار والدین احساس امنیت و آرامش داشته باشند و نیازهای جسمانی آن‌ها برطرف شود، سلامت روان کودک نیز تأمین می‌شود. والدین با گوش‌کردن به حرف‌های فرزندانشان می‌توانند اعتماد آن‌ها را جلب کنند. اگر به‌عنوان پدر و مادر فرزندی دارید که در حال تربیت او هستید باید همیشه سعی کنید به قول‌های خودتان وفادار باشید تا کودک به شما اعتماد کند. جلب اعتماد منجر به سلامت روانی کودکان می‌شود. کودکان علاوه‌بر داشتن رابطه عاطفی سالم و ایمن با والدین باید با هم سن و سال‌های خودشان و سایر اطرافیان نیز بتوانند به‌درستی ارتباط برقرار کنند. به‌عنوان نمونه داشتن ارتباط با پدربزرگ، مادربزرگ و سایر اقوام باعث می‌شود تا مهارت‌های ارتباطی کودک تقویت شود. یکی از نکات مهم برای افزایش سلامت روان در کودکان گذراندن اوقات فراغت با دوستان و بچه‌های هم‌سن‌وسال خودشان است.

همیشه در برنامه‌های روزانه و هفتگی کودک وقتی را برای دیدار دوستان و کودکان هم سن‌وسال آن‌ها در نظر بگیرید. ارتباط با دوستان و افراد هم سن‌وسال آن‌ها تأثیر بسزایی بر رشد فکری کودک دارد. کودکانی که در سنین پایین از نظر عاطفی تأمین نشوند و یا از لحاظ ارتباطی دچار فقر محیطی باشند، در آینده و به‌خصوص در سنین مدرسه دچار مشکلات جدی می‌شوند. از این مشکلات می‌توان به اختلال‌های رفتاری مانند کمبود توجه، اضطراب، بیش‌فعالی و غیره نام برد. زندگی در یک محیط پراسترس و پرتنش باعث می‌شود تا کودک از نظر روانی دچار مشکل شود و نتواند به‌درستی با احساسات خود برخورد کند. در صورت عدم توجه والدین، این مشکلات تا سنین نوجوانی و بزرگ‌سالی نیز ادامه خواهد یافت.

نقش والدین در مراقبت از سلامت روان کودکان

با توجه به این‌که اولین محیط رشد و پرورش کودک در خانه و خانواده است؛ بنابراین والدین مهم‌ترین نقش را در بهبود سلامت روان کودک به عهده دارند. در واقع این والدین هستند که کودک خود را بهتر از هرکسی می‌شناسند و می‌دانند که چگونه باید با او رفتار کنند. اگر والدین متوجه رفتار غیرعادی در کودک خود می‌شوند، باید برای برطرف‌کردن این مشکلات به‌دنبال راهکارهای درست و مطمئن باشند. اگر اختلالات روانی و مشکلات کودکان به‌موقع تشخیص داده شود، می‌توان برای درمان آن‌ها سریع‌تر عمل کرد. بعضی مواقع صحبت‌کردن با مسئولین و معلمان در مدرسه می‌تواند کمک‌کننده باشد. در این صورت مراقب‌های سلامت و مشاورانی که در مدارس فعالیت می‌کنند، می‌توانند به کودکان و خانواده‌های آن‌ها کمک کنند تا مشکلات خود را برطرف نمایند.

همچنین مشاوران و متخصصانی به آن‌ها معرفی می‌کنند که می‌تواند برای بهبود شرایط زندگی و سلامت روان آن‌ها راهکارهایی را ارائه کنند. والدین باید از ایجاد هرگونه تشنج و یا استرس در محیط خانواده جلوگیری کنند. استرس یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد اختلالات روانی است؛ بنابراین سعی کنید محیطی امن و آرام برای رشد کودکانتان فراهم نمایید. اگر با شریک زندگی خود مشکلی دارید، بهتر است که در مقابل کودکان از دعوا و پرخاشگری پرهیز کنید. سعی کنید مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط و زندگی را به فرزندان خود بیاموزید. آموزش راه‌های حفظ آرامش و مقابله با شرایط سخت می‌تواند به کودکان کمک کند تا در برابر مشکلات موجود در جامعه عملکرد بهتری داشته باشند. والدین باید عزت‌نفس را در کودکان خود تقویت کنند تا بتوانند افراد مستقلی باشند.

اهمیت شناخت توانایی‌های کودکان برای ارتقا سلامت روانی

همان‌طور که در بخش پیش اشاره کردیم، نقش والدین در سلامت روانی کودکان بسیار حائز اهمیت است. والدین باید به کودکانشان کمک کنند تا استعدادها و علایق خودشان را بشناسند، همچنین بتوانند افراد مستقلی باشند و از انجام‌دادن وظایفشان احساس خوبی داشته باشند. اگر متوجه شدید که کودک شما برای کارهای گروهی و اجتماعی، توانمندی‌های لازم را ندارد، بهتر است او را مجبور به انجام چنین کارهایی نکنید. سعی کنید ابتدا علایق او را بشناسید و با تشویق او در زمینه‌هایی که توانایی دارد، باعث بالارفتن اعتمادبه‌نفس کودک شوید. همیشه برای کودکانتان متناسب با سن‌وسال آن‌ها اهدافی را تعیین کنید و بیش از اندازه از کودک خود انتظار نداشته باشید. در این صورت باعث می‌شود کودک سرخورده شود. مهارت حل مسئله را به کودکان خود بیاموزید.

اجازه دهید تا کودک با استفاده از استدلال خودش راه حلی برای مشکلات پیشرو پیدا کند تا بتواند در آینده نیز راه‌حل‌های عملی را برای حل مسائل جدی‌تر انتخاب نماید. داشتن آمادگی جسمانی به کودکان کمک می‌کند تا از انرژی خود به‌صورت درستی استفاده کنند و بتوانند به‌راحتی انرژی‌های خود را تخلیه نمایند و استرس را در زندگی روزمره کاهش دهند. کودکان به بازی و جنب‌وجوش نیاز دارند؛ بنابراین اگر نمی‌توانید همیشه شرایطی را فراهم کنید تا کودک با هم‌سن‌وسال‌های خودش بازی کند، باید هم‌بازی او شوید. بازی‌کردن با کودک یکی از روش‌هایی است که هم خودتان می‌توانید از شر استرس و ناراحتی‌های روزمره خلاص شوید و هم به‌صورت ارزشمندی با کودکتان ارتباط برقرار می‌کنید. تلاش کنید از نظر کلامی و رفتاری الگوی خوبی برای فرزندان خود باشید. از سرکوب کردن و سرزنش کردن کودکان به‌شدت پرهیز کنید. همیشه کودک را تشویق کنید و افکار منفی به آن‌ها القا نکنید. در این صورت می‌توانید نتایج موفقیت‌آمیزی به دست بیاورید.

اهمیت استفاده از مشاوره برای بهبود سلامت روان کودکان

درمان اختلالات روانی و کمک به بهبود سلامت روان کودکان با استفاده از مشاوره و کمک پزشکان امکان‌پذیر است؛ بنابراین برای کنترل اختلالات روانی و کمک به سلامت روان آن‌ها بهتر است به‌محض مشاهده علائم و یا رفتارهای غیرعادی از افراد متخصص کمک بگیرید. کودکانی که زیر سن مدرسه هستند، ممکن است گاهی اوقات علائم هشداردهنده‌ای از خود بروز دهند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

قبل از ذکر این علائم بهتر است بدانید که همیشه این موارد نشان‌دهنده وجود یک اختلال روانی نیست و امکان دارد دلیل دیگری داشته باشد؛ بنابراین از برچسب زدن به کودک خود به‌شدت خودداری کنید و تشخیص این نشانه‌ها را به یک فرد متخصص بسپارید.

• عدم توانایی در کنترل خشم و عصبانیت‌های مکرر
• داشتن رفتارهای تهاجمی
• داشتن مشکلاتی نظیر کم‌توجهی و عدم تمرکز
• بی‌قراری و جنب‌وجوش بیش از حد
• بی‌انگیزه بودن
• عدم تشخیص خطر
• منفی‌گرایی طولانی‌مدت
• عدم توجه به قوانین
• تخریب وسایل منزل و اسباب‌بازی‌ها به‌صورت مکرر
• علاقه به تنهایی
• عدم سازگاری با سایر کودکان

همه مواردی که عنوان شد می‌تواند در کنار یکدیگر دلیلی باشد برای وجود اختلال روانی در کودکان، با مشاهده چنین علائمی، از فرزندان خود در رابطه با این‌که به چه فعالیت‌های علاقه دارند، سؤال کنید. شاید بروز این رفتارها به‌دلیل این باشد که خواسته‌های کودک نادیده گرفته شده است. به کودک عشق و احترام بدهید. سعی نمایید محیط خانه را امن کنید. راه‌حل کنار آمدن با مشکلات و احترام گذاشتن به سایر افراد را نیز به کودکان آموزش دهید. چگونگی مقابله با ناراحتی غم و عصبانیت را به کودکانتان آموزش دهید. با این روش‌ها می‌توانید مشکلات روانی را در کودکانتان تعدیل کنید. اگر پس از انجام چنین کارهایی باز هم موفق نشدید، باید حتماً از افراد متخصص برای مشاور کمک بگیرید.

شایع‌ترین اختلالات روانی در کودکان

سلامت روانی ممکن است در هر سنی موجب به خطر افتادن کودک شود؛ بنابراین اگر از سنین قبل از مدرسه نشانه‌هایی را مشاهده کردید که غیرطبیعی بودند، باید برای درمان آن‌ها حتماً اقدام کنید. در این قسمت به شایع‌ترین اختلالات روانی در کودکان اشاره می‌کنیم که در صورت مشاهده آن‌ها باید تدابیر ویژه‌ای را برای بهبود سلامت روان کودکان بیندیشید.

تجربه احساسات متفاوت و نشان‌دادن افکار و رفتارهای مختلف، می‌تواند جزء پروسه طبیعی رشد یک کودک باشد؛ اما اگر مشاهده کردید که کودک شما همیشه منفی‌نگر است و دچار عصبانیت‌های مکرر می‌شود باید این مسئله را جدی بگیرید.

معمولاً رفتارهایی که در سنین پیش از مدرسه اتفاق می‌افتند و علائم مشکلاتی مانند بیش‌فعالی هستند، باید جدی گرفته شوند. اگر کودک شما مشکل خواب دارد، در شب مرتب کابوس می‌بیند و یا هنگام خوابیدن از چیزهای عجیب‌وغریب می‌ترسد، بهتر است این مورد را با افراد متخصص در میان بگذارید. ترس­های بیش از حد و نگرانی که منجر به گریه و عدم استراحت شود، غیرطبیعی است.

اگر کودک شما به‌شدت پرخاشگر است و به‌هیچ‌وجه به حرف‌های شما یا دیگران گوش نمی‌دهد، مرتب عصبانی است و به خودش یا دیگران آسیب می‌زند، نشان‌دهنده برخی از اختلالات روانی است. این علائم با افزایش سن ممکن است تغییر کند؛ به‌عنوان‌مثال، پس از این‌که کودک وارد دبستان می‌شود ممکن است علائمی را مانند افت نمرات تحصیلی با وجود تلاش‌های زیاد تجربه کند. کاهش وزن ناگهانی، تغییر عادت خواب، توهم زدن و یا بیش از حد ماندن در تخیلات، بیش‌فعالی شدید، نگرانی‌های بی‌مورد، همه‌وهمه می‌تواند جزء علائم اختلالات روانی باشد.

برخی افراد وقتی وارد مدرسه می‌شوند بیماری‌های جسمی را بهانه می‌کنند تا از شرایط شکایت کنند. در مدرسه نمی‌توانند فعالیت‌های روزانه خود را به‌درستی انجام دهند. مرتب با خشم و پرخاش با دیگران رفتار می‌کنند. رفتارهای تهاجمی دارند و در برابر کودکان دیگر احساس ضعف می‌کنند، علائمی که در کودک مشاهده می‌شود، باید حتماً توسط یک پزشک بررسی شود. به‌طورکلی والدین به‌تنهایی نمی‌توانند تشخیص درستی درباره مشکل کودک داشته باشند. برخی از کودکان ممکن است نیاز به جلسات مشاوره روان‌درمانی و یا حتی استفاده از دارو داشته باشند؛ بنابراین این مشکلات را جدی بگیرید و برای حفظ سلامت روانی کودکان خود از افراد متخصص کمک بگیرید.