تمرینات ذهن آگاهی برای کودکان سعی دارد کودکان را در مسیر کنترل احساسات هدایت کند. ذهن آگاهی برای کودکان کمک می‌کند که چگونه با خود و اطرافیانشان برخوردی مهربانانه داشته باشند و چطور کارهای خود را مدیریت کنند. اگر حتی وظایفشان در حد تکالیف مدرسه باشد. قبل از این‌که به توضیح ذهن آگاهی کودکان بپردازیم، باید بدانیم ذهن آگاهی یا مایندفولنس چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند.

اگر در مورد خواسته‌های ما انسان‌ها سؤال شود، چه می‌گوییم؟ هرکدام از ما نیازهای مختلفی داریم، اما اکثر آن‌ها به آرامش ختم می‌شود. کسی نیست که آرامش را نخواهد یا آن را بی‌ارزش بداند. ذهن آگاهی روشی برای رسیدن به یک آرامش باکیفیت و مداوم است. مایندفولنس یا ذهن آگاهی باتکیه‌بر زمان حال و تاکید بر حضور همیشگی در لحظه، سعی دارد آدمی را از گذشته و آینده جدا نماید تا نقش مؤثر و پویاتری در زمان اکنون خود ایفا کند. هنگامی‌که شما از تنش و استرس فکر به آینده یا گذشته رهایی پیدا می‌کنید و عمیقاً به این باور می‌رسید که زمان واقعی و حقیقی که در اختیار شما قرار دارد، همین حالا است؛ آن‌وقت می‌توانید بدون درگیری بهترین تصمیمات را برای خودتان بگیرید. پذیرش و مهربانی با خود از دیگر نکات کلیدی ذهن آگاهی هستند که به کمک آن‌ها می‌توانید از لحظه حالتان لذت ببرید.

ذهن آگاهی کودکان

دنیای امروز ما به طور شگفت‌انگیزی شلوغ و پرهیاهو است. این موضوعی است که حتی کودکان نیز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در برخی از موارد حتی ممکن است این شلوغی برایشان غافلگیرکننده نیز باشد. مهارت کنترل احساسات، حضور در لحظه حال و عدم سرکوب تجربه‌های درونی و دیگر نکات ذهن آگاهی می‌تواند در زندگی برای کودکان و بزرگسالان بسیار مفید باشد. ذهن آگاهی ازاین‌جهت موردتوجه قرار می‌گیرد که براساس نظریه برخی از روان‌شناسان اکثر قریب به‌اتفاق کودکان با آسیب‌های جدی روانی به سن هجده‌سالگی می‌رسند. پرداختن به مباحث ذهن ‌آگاهی و به‌خصوص تمرین‌های ذهن آگاهی برای کودکان در سنین کم می‌تواند از وقوع آسیب‌های گاهاً جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.

ذهن آگاهی کودکان با انجام تمرین‌های ساده، اما کاربردی بر روی سیستم عصبی کودک کار می‌کند تا او بتواند کنترل بیشتری بر احساسات و هیجان خود داشته باشد و در نتیجه با تمرکزی بالاتر بر انجام کارها فائق آید. تمرینات ذهن آگاهی با تعلیم مهارت تمرکز آغاز می‌شود. هنگامی‌که کودک می‌تواند روی یک چیز نظیر صدا، طعم و یا هر چیز دیگری تمرکز کند، ذهن او آرام‌تر و هوشمندتر عمل خواهد کرد. افزایش تمرکز می‌تواند تأثیرات شگفت‌انگیزی بر عملکرد آن‌ها در تحصیل داشته باشد. به این نکته توجه داشته باشید که منظور از تحصیل تنها مدرسه یا آموزشگاه‌های مختلف نیست. هنگامی‌که مهارت‌های تمرکزی کودک افزایش پیدا می‌کند، او در یادگیری هر چیزی موفق‌تر عمل خواهد کرد.

تفاوت واکنش و پاسخ متعادل

ذهن آگاهی کمک می‌کند تا کودکان بدانند مغزشان چه کاری می‌خواهد انجام دهد؛ در نتیجه می‌توانند هیجان‌های حتی شدید را تحت کنترل خود در بیاورند و آن‌ها را در مسیر درست هدایت کنند. این تمرین‌ها موجب می‌شوند تا رفتارهای یک‌دفعه‌ای و تکانشی کودکان کمتر و پاسخ‌هایی که حاصل قدری مکث و تفکر است از او دیده شود. اصولاً ما انسان‌ها بدون ذهن آگاهی تمایل داریم به اتفاقات پیرامون خود “واکنش” نشان دهیم؛ درحالی‌که با کمک تمرینات مایندفولنس می‌توانیم پاسخی متعادل و به‌دوراز پرخاش و تنش به مسائل داشته باشیم. در واقع یک فرد ذهن آگاه می‌تواند بین اتفاقی که رخ‌داده است و پاسخش به آن رخداد، مکث و فضا ایجاد کند تا واکنش رفتاری‌اش آسیبی به خود و دیگران نزند. همچنین این امر باعث می‌شود تا رفته‌رفته کمتر تحت‌تأثیر هیجانات قرار بگیریم و یا بتوانی به‌سرعت خودمان را از دام آن‌ها رها کنیم. همان‌طور که می‌دانیم، کودمان و نوجوانان در آن سن حساس با هیجانات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که تمرینات ذهن آگاهی می‌تواند برای آن‌ها بسیار کمک‌کننده باشد.

بر اساس تحقیقات مختلف بر ذهن آگاهی برای کودکان، این نکته روشن شده است که این تمرین‌ها هنگامی‌که با کلاس‌های درسی ادغام می‌شوند، فوایدی نظیر بهبود توجه و تمرکز، کاهش استرس و اضطراب و کنترل هیجان را با خود به همراه دارند. همچنین مواردی مانند:

• عملکرد بهتر در آزمون‌ها
• سخنرانی و کنفرانس دادن در جمع
• همکاری و هم صحبتی بهتر با همسالان

از جمله دستاوردهای تمرینات ذهن آگاهی محسوب می‌شود.

تمرینات ذهن آگاهی برای کودکان شامل چه موارد می‌شود؟

در اولین قدم با کودک خود به مراقبه بنشینید. مکانی ساکت و دور از هیاهو انتخاب کنید و در حالتی راحت (نشسته یا درازکش) قرار بگیرید. بعد از آن مراحل زیر را با کودک خود تمرین کنید:

• به‌آرامی و با تمرکز تنفس کنید. به ورود و خروج هوا هنگام دم و بازدم توجه داشته باشید.
• عمل نفس کشیدن را به‌صورت شکمی انجام دهید. با هر دم و بازدم سعی کنید شکمتان بالا و پایین شود.
• مغز خود را خالی کنید و فقط توجهتان را متمرکز بر عملی که در حال انجام آن هستید، قرار دهید.
• اگر حین مراقبه به هر دلیلی حواستان پرت شد، به خودتان سخت نگیرید. تنها کافی است مجدد به نفس‌کشیدنتان توجه کنید تا به حالت قبل برگردید.

یکی دیگر از مراحل مایندفولنس برای کودکان می‌تواند تمرین حس و تجسم اعضای صورت و بدن باشد. در محیطی آرام دراز بکشید و از کودک بخواهید به دست خود فکر کند. دستش در چه حالتی قرار گرفته؟ چه احساسی از آن دست دریافت می‌کند؟ می‌سوزد، درد دارد یا چه؟ این عمل را به نقاط دیگر بدن نیز انجام دهید. توجه داشته باشید که شما نیز باید کودک خود را در انجام این مراحل همراهی کنید.

شنیدن آگاهانه

یکی دیگر از تمرین‌های ذهن آگاهی، گوش سپردن آگاهانه و با تمرکز است. به سلیقه کودک خود یک موسیقی انتخاب کنید. از او بخواهید این قطعه موسیقی را متفاوت از دفعات پیش گوش کند. مثلاً سازهای استفاده شده در این قطعه را کشف و برای شما تعداد یا نام‌ آن‌ها را بگوید. این کار باعث می‌شود تا کودک بتواند در یک قطعه موسیقی غرق شود و از آن به معنی واقعی کلمه لذت ببرد.

پیاده‌روی با حضور

زمانی را برای پیاده‌روی با فرزند خود ترجیحاً در مکانی که طبیعت بهتری دارد، اختصاص دهید. از او بخواهید تا به اطراف خود توجه کند و هر چیزی را متفاوت‌تر از همیشه ببیند. به یک درخت توجه کنید. برگ‌های آن چه رنگی دارد؟ چه میزان سایه ایجاد کرده است؟

شما می‌توانید از جزء به جزء آن درخت برای او صحبت کنید و توجهش را به مواردی جلب نمایید که تا پیش از آن، کمتر به آن‌ها پرداخته بود. این یک تمرین ساده ذهن آگاهی است که می‌توان با هر شیء یا پدیده طبیعی آن را انجام داد.

نکات مهم در مایندفولنس کودکان

1. به‌خاطر داشته باشید بیشتر زمان یک کودک به بازی‌کردن می‌گذرد؛ سعی نداشته باشید با اجبار او را مجاب به انجام تمرین‌های ذهن آگاهی کنید.
2. برای ترغیب شدن او به این کار، خودتان هم همراهی‌اش کنید و از خود شور و اشتیاق نشان دهید. از مزایای ذهن آگاهی برای او بگویید.
3. تکنیک‌های انتخاب شده باید با سن و سال او مطابقت داشته باشد. برای این امر از یک مربی مایندفولنس می‌توانید کمک بگیرید.
4. اگر کودک از انجام تمرین‌ها سر باز می‌زند، او را مجبور نکنید.
5. خودتان با کمی آموزش می‌توانید برای فرزند خود یک تمرین ذهن آگاهی جذاب و مطابق با روحیات او بسازید؛ تنها کافی است که به اهمیت حضور در لحظه حال توجه داشته باشید.

به‌طورکلی به مانیدفولنس باری کودکان و نوجوانان کمتر از بزرگسالان پرداخته شده است؛ اما پژوهش‌هایی انجام شده نشان می‌دهد، ذهن آگاهی می‌تواند تأثیر چشمگیر و ملموسی بر وضعیت تحصیلی کودکان و نوجوانان بگذارد.

افراد در این سنین، فارغ از این‌که چه میزان ملزم هستند تا انتظارات والدین خود را برآورده کنند، به فرصتی نیاز دارند تا بتوانند مهار‌ت‌های درونی را کشف کنند تا با کمک آن بهتر از پس مشکلات، تنش‌ها و هیجانات خود بربیایند و در نتیجه انسان بهتری برای خود و جامعه باشند.

در این مقاله سعی شد در رابطه با ذهن آگاهی برای کودکان بحث کنیم. تمرینات ذهن آگاهی برای کودکان می‌تواند مانع ایجاد تنش شود. همچنین می‌تواند موجب کنترل هیجانات شدید، کاهش استرس و آزاد شدن ذهن آن‌ها شود.