حل مسئله روشی برای درک بهتر مسائل مختلف محیط پیرامونی است و موضوع اصلی در بحث تکامل و رشد انسان شناخته می‌شود. برای شناسایی چیزهایی که می‌خواهید آن‌ها را تغییر دهید از تکنیک های حل مسئله استفاده می‌کنید. همین‌طور می‌توان گفت سرچشمه تعداد زیادی از تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و منبع بسیاری از اختراعات جدید استفاده از روش های حل مسئله هستند. در ادامه به تعریف و راهکارهای مختلف مسئله و حل آن می‌پردازیم.

 مسئله چیست؟

به‌طورکلی مشکل یا مسئله را می‌توان یک موضوع پیچیده و دشوار دانست که مانع دستیابی به موفقیت می‌شود. یان رابرتسون تعریف مسئله را در کتاب «حل مسئله» این‌گونه بیان می‌کند: «وقتی موقعیت فعلی خود را می‌شناسید و می‌دانید که وضعیت مطلوب و هدف شما چیست؛ اما نمی‌دانید که با طی‌کردن چه مسیری می‌توانید از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب برسید، با یک مسئله مواجه هستید». در این صورت استفاده و آگاهی از تکنیک های حل مسئله بهترین راهکار ممکن است.

مهارت حل مسئله چیست؟

حل کردن مسئله یک مهارت مهم در زندگی روزمره هر انسانی است که با کمک آن فرد یاد می‌گیرد چگونه مسائل زندگی خود را حل کند. هر فردی در برخورد مسائل و مشکلات زندگی بتواند راه‌حل‌های مناسب و منطقی‌تری را پیدا نماید، می‌تواند نسبت به سایر افراد اعتمادبه‌نفس بالاتری داشته باشد و اضطراب کمتری را تجربه کند. افرادی که از توانایی و مهارت حل کردن مسئله بالایی برخوردار هستند، می‌توانند در مواجهه با مشکلات زندگی عکس‌العمل مناسب‌تری داشته باشند و زودتر آن‌ها را رفع کنند. این افراد قادرند برای شکوفایی استعدادهای خود و از این چالش‌ها فرصت بسازند و ذهن خود را وادار به خلاقیت و ایده‌پردازی نمایند.

فرایند حل مسائل در تمام افراد یکسان نیست و آن‌ها به یک شکل با مشکل به وجود آمده برخورد نمی‌کنند. برخی افراد با نشان‌دادن احساسات شدید همچون مصرف مواد مخدر و سیگار در برابر مشکلات عکس‌العمل نشان می‌دهند. این نوع واکنش ناسازگار یک روش حل مسائل به‌صورت نادرست است که از تصمیم‌گیری منطقی و عاقلانه جلوگیری می‌کند. همچنین برخی از افراد در برخورد با مسئله سکوت کرده و آن را مسئله‌ای لاینحل می‌دانند که به این روش حل مسائل، واکنش سازگار یا هیجان ‌مدار می‌گویند. گروه سوم افرادی هستند که در هنگام مواجهه با مشکلات برای مقابله با آن‌ها بسیار صبور هستند و با برنامه‌ریزی دقیق و مشورت با دیگر افراد قابل‌اطمینان تلاش خود را در جهت جمع‌آوری اطلاعات درست و تصمیم‌گیری عاقلانه به‌کار می‌گیرند. این راه‌حل یک روش مقابله مسئله مدار است که به‌عنوان یک مهارت از آن یاد می‌شود که با آگاهی از آن می‌توان مشکلات را به بهترین شکل ممکن حل کرد.

چهار گام تکنیک های حل مسئله

در فرایند حل کردن مسئله و استفاده از تکنیک‌ آن برای رسیدن به بهترین راهکار باید چهار گام را طی کرد.

1. کشف مسئله و علل ایجاد آن

در مرحله اول برای حل کردن مسائل باید آن را به طور دقیق بفهمید و سپس بتوانید به‌درستی و شفافیت آن را تعریف نمایید. همچنین برای حل مشکل باید بدانید چه عواملی باعث ایجاد مسئله شده‌اند. برخی از نشانه‌های ظاهری نمی‌توانند از عوامل اصلی بروز مشکل باشند، اما می‌توانید با تلاش، برنامه‌ریزی درست و دقت زیاد علت ریشه‌ای و واقعی مسئله را پیدا کنید. در این مرحله برای فهم درست مسئله باید اطلاعات دقیق و زیادی جمع‌آوری و با افراد باتجربه و آگاه مشورت شود.

2. تعیین راه‌حل مناسب

اگر فکر کنید برای حل مسائل تنها یک راه‌حل وجود دارد، تصور کاملاً اشتباهی است، چراکه همه ما می‌دانند هر مشکلی ممکن است چندین راهکار کارآمد داشته باشد. با داشتن تفکر خلاقانه تلاش می‌کنند راه‌حل‌های متفاوتی را برای حل مشکل پیدا نمایند. هدف از تعیین راه‌حل مناسب وادار کردن فرد به تفکرات و تخیلات آزاد است تا روش‌های مختلف حل مسائل را وارد ذهن خود کند.

3. ارزیابی راه‌حل‌های مختلف و انتخاب بهترین راه‌حل

تعیین راه‌حل برای مسئله، افکار و تصورات هیچ محدودیتی وجود ندارد و می‌توان به‌صورت خلاقانه و بدون توجه به قوانین خاص به ایده‌پردازی پرداخت. نکته قابل‌توجه این‌که از بین راه‌حل‌هایی که پیدا می‌شود تنها یک راه‌حل مناسب وجود دارد که باید آن را انتخاب نمود. به‌همین دلیل ارزیابی تمام راه‌حل‌های مختلف ضروری به نظر می‌رسند.

4. اجرای راه‌حل و بررسی آن

در این گام باید راه‌حلی را که در مرحله سوم انتخاب کرده‌اید را پیاده‌سازی کنید و بعد از انجام آن باید پیامدهای آن را نیز مورد ارزیابی قرار دهید. اگر نتایج راضی‌کننده بود می‌توان فرایند حل مسائل را تمام شده اعلام کرد، اما درصورتی‌که این پیامدها مورد رضایت نباشد، ممکن است در آینده به‌دلیل نارضایتی این راه‌حل مشکلاتی به وجود آید. در چنین مواقعی باید فرایند حل مسائل را مجدداً از گام اول آغاز نمود. هنگامی فرایند حل مسائل پایان می‌یابد که احتمال به‌وجودآمدن مشکلی در آینده نباشد.

چرا در حل مسائل ناتوانی وجود دارد؟

افراد زیادی به دلایل مختلف در حل مسئله اشتباهات خود را متوجه نمی‌شوند و به‌همین دلیل در برخورد با مشکلات زندگی نمی‌توانند به‌درستی از روش‌های موردنظر کمک بگیرند. برخی از این دلایل به شرح زیر است:

• اشتباه گرفته نشانه‌ها با عوامل ایجادکننده مشکلات

خوب فکرکردن و عدم عجله در تصمیم‌گیری می‌تواند در پیداکردن حل ریشه‌ای یک مسئله و مشکل بسیار راه‌گشا باشد. هنگامی‌که با مشکلی مواجه می‌شوید باید در رابطه با آن سؤالات درستی برای خود طرح کنید تا از پیداکردن دلیل اصلی مسئله اطمینان حاصل نمایید.

• به‌دنبال راه‌حل‌های سریع بودن

معمولاً عجله کردن و تصمیم‌گیری سریع در انتخاب بهترین راه‌حل می‌تواند موجب گمراهی ذهن شود و مانع پیداکردن راه‌حل‌های مختلف برای یافتن علت ریشه‌ای مسئله گردد.

• اعتماد و تکیه بیش از حد به علم خود

هنگامی‌که برای حل کردن مسئله تنها متکی به علم خود باشید و از امتحان تکنیک‌های حل مسائل خودداری کنید، نمی‌توانید به‌درستی مشکلات را رفع نمایید. داشتن تفکر منطقی و خلاقانه می‌تواند در جهت پیداکردن راه‌حل بهتر بسیار مفید باشد.

اثرات ناتوانی در حل مسائل چیست؟

به میزانی که در استفاده از روش های حل مسئله توانا باشید به همان اندازه موفق و خوشحال خواهیم بود. اگر نتوانید در مواجهه با مشکلات زندگی راهکارهای مناسبی پیدا کنید، مطمئناً به مسائل عدیده‌ای برمی‌خورید که برخی از آن‌ها به این شرح هستند:

اگر مهارت درستی در حل مسائل نداشته باشید، در این صورت مشکلاتی در ارتباطات و تعاملات بین افراد مختلف به وجود می‌آید و توان برطرف‌کردن سوءتفاهم‌ها را ندارید. در این صورت در ارتباطات اجتماعی ممکن است دچار مشکل شوید. اگر توان حل مسائل در محیط کار را نداشته باشید با افزایش مشکلات و احساس ضعف در حل آن‌ها ممکن است اعتماد‌به‌نفس شما از بین برود. براساس تحقیقات انجام شده افرادی که در حل مسائل زندگی خود دچار مشکل هستند، نسبت به سایر افراد به میزان بیشتری در معرض افسردگی و بیماری‌های روحی قرار دارند.

آشنایی با انواع روش‌ حل مسئله

برای حل کردن مسائل روش‌های مختلفی وجود دارد که در اینجا به 4 مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. استفاده از مقایسه برای پیداکردن راه‌حل

در صورتی می‌توان از این روش برای حل مسائل استفاده کرد که اطلاعات از منبع خاصی جمع‌آوری شود. برای شروع کار از روش مقایسه می‌توان به‌عنوان ترفند استفاده کرد؛ به‌عنوان‌مثال، در رادیوتراپی پزشک تومور سرطانی را تشخیص می‌دهد که امکان جراحی مستقیم وجود ندارد. در مرحله بعد برای تخریب تومور از اشعه استفاده می‌کند، اما این اشعه باعث آسیب به بافت‌های سالم نیز می‌شود. در این شرایط برای پیداکردن راه‌حل برای مسئله باید از روش مقایسه استفاده کرد.

2. روش Rubber duck

هنگامی‌که بتوان به‌راحتی مشکل ایجاد شده را با استفاده از روش Rubber duck توضیح داد، می‌توان گفت این روشی کاربردی برای حل مسائل است. در این تکنیک حل مسائل باید قبل از ورود شخص دیگری به مسئله در مورد مشکل به‌خوبی فکر کرده باشید.

3. داشتن تفکر جانبی

در شرایطی که قوانین اجرایی موردتوجه قرار نمی‌گیرد و باید برای حل مسائل تفکری غیرمستقیم و خلاقانه داشت از تفکر جانبی استفاده می‌شود. در ابتدا این تفکر چندان مشهود نیست، اما داشتن تفکر جانبی بدون درنظرداشتن قوانین خاص می‌تواند باعث پیداکردن یک راه‌حل خوبی شود.

4. استفاده از روش آزمون‌وخطا

یکی از بهترین تکنیک های حل مسئله به‌کارگیری آزمون خطا است که از این طریق می‌توان تمام گزینه‌های ممکن را آزمایش کرد. روش‌ها حل کردن مسئله آزمون‌وخطا براساس تکرار است تا در نهایت بتوانند به موفقیت دست پیدا کنند.

در مسیر رشد هرکسی در زندگی تعداد زیادی موقعیت وجود دارد که گاهی نمی‌داند یا نمی‌تواند چگونه با آن‌ها برخورد کند. چنین شرایطی شاید چالش‌برانگیز باشد، اما مسئله مهمی نخواهد بود. مسئله واقعی و جدی زمانی به وجود می‌آید که در زندگی فرد هیچ موقعیت جدیدی وجود نداشته و زندگی او در حالت رکود قرار دارد. اگر علاقه‌مند باشید پیوسته در یک روند رشد پویا قرار بگیرید، در این صورت در زندگی با موقعیت‌های جدیدی مواجه خواهید شد که برای روبه‌رو شدن با آن‌ها باید از روش های حل مسئله مطلع باشید. اگر با این مسائل از طریق حل مسئله درست برخورد نمایید می‌توانید زندگی موفقی را تجربه کنید.

​